تحلیل کارکرد کهن‎الگوها در بخشی از داستان بهرام چوبین

سرگذشت قومی و ملّی ما شاهنامه فردوسی، نسیجی گرانقیمت، بافته از تار و پود اسطوره، حماسه و تاریخ است که برخی کوشیده اند آن را به سه بخش اساطیری، حماسی و تاریخی تقسیم کنند؛ اما در هم تنیدگی این سه قسمت چنان است که تعیین حدّ و مرز و جداسازی آن از یکدیگر امری ناممکن می نماید. برای نمونه آنچه ایشان آن را بخش تاریخی شاهنامه می دانند، مزیّن به طرازی زربفت از اندیشه اساطیری و مفاهیم نمادین و کهن الگویی قومی و بدوی ایرانیان و همچنین دارای رنگ و بویی حماسی است. یکی از این داستانها، داستان تاریخی- افسانه ای بهرام چوبین است که در بخشی از آن «کهن‎الگوی فرایند فردیت روانی» نمودی برجسته یافته است. در این بخش، بهرام به پیشروی گوری، وارد قصری نمادین می شود و با آنیمای پری پیکر مستور در ناخودآگاهی خویش ملاقات می‎کند و در پی این ملاقات، تحوّلی عظیم در شخصیت وی پدید می‎آید؛ چنان که سودای پادشاهی در سر می‎پروراند و به دنبال این سودا بر هرمزد شاه می‏شورد و چندگاهی نیز بر تخت حکومت ایران می‎نشیند. اما این پادشاهی دیری نمی‏پاید و بهرام محکوم به مرگ می‎شود؛ زیرا از یک سو به شاه که بن مایه‏ای مقدس و الهی در نظام فکری ایران کهن است، بی‏حرمتی کرده است و از دیگر سوی هنجار پهلوانی را شکسته و فراموش کرده است که پهلوان هرچند هم نیرومند باشد، تنها فرّه پهلوانی دارد و سریر پادشاهی از آن کسی است که از فرّه شاهی برخوردار باشد.